TÜRKİYE’DE SEÇİM SİSTEMLERİ
Çok partili ilk seçim 21 Temmuz 1946 günü yapıldı. Henüz birçok ilde örgütlenemeyen iki muhalefet partisinin de katıldığı bu ilk çok partili seçimlerde; açık oylama, gizli sayım ve değerlendirme yapıldığı için, seçim sonuçları her zaman şaibeli olmuştur.
Temsilde adaletsizlik olduğu ya da siyasi gücün dengesiz dağıldığı zamanlarda farklı görüşlerin temsil edildiği sistemler teşvik edilirken, uzun istikrarsızlıkların yaşandığı dönemlerin ardından ise tek partili hükümetin ortaya çıkmasına elverişli sistemlerin uygulandığı görülüyor.
Milletvekili seçimlerinde oylama sonucunda her ilden hangi partinin ne kadar milletvekili çıkaracığının tespitinde kullanılan bazı sistemler vardır. Bu sistemlerle, temsilde adaleti ve devletin istikrarını sağlamak arasında bir orta yol bulunması amaçlanmaktadır. Buna göre Türkiye’de de çok partili hayata geçildiğinden beri pek çok kez bu sistemlerde değişikliklere gidilme ihtiyacı hissedilmiştir. Bu sistemleri inceleyecek olursak;
Liste Usulü Çoğunluk Sistemi: Çok partili ilk seçimlerden 27 Mayıs 1960 darbesine kadar bu sistem uygulandı. Buna göre, her bir seçim çevresi için partiler kendi milletvekili listelerini hazırlıyor ve bir bölgede en yüksek oyu alan partinin listesi kazanmış oluyordu. Türkiye'de uygulaması sırasında her il bir seçim çevresi olarak kabul edilmişti.
Milli Bakiye: Yalnızca 1965 seçimlerinde uygulandı. Bu sistem kapsamında, seçim bölgelerinde sonuçlara yansımayan oylar toplanarak, tüm Türkiye genelinde partilere göre dağıtılıyordu. Böylece Türkiye genelinde az oy alan partiler de milletvekili çıkarmayı başarmıştı.
D'Hondt Sistemi: Türkiye'de 1965 seçimleri hariç, 1961 yılından bu yana bu sistem uygulanıyor. D'Hondt Sistemi'nde bir seçim bölgesinde partilerin aldığı oy miktarı, o bölgenin milletvekili sayısına ulaşana kadar 1'den başlayarak bölünüyor. Partilerin bu bölünmelerle elde ettikleri sayılar en çoktan en aza diziliyor ve milletvekili sayısı dağıtılıyor. Bu hesaplama, bölgedeki milletvekili sayısına ulaşana kadar devam ediyor. D'Hondt Sistemi de kendi içinde ülke veya bölge barajlı ve barajsız olmak üzere üçe ayrılıyor:
Barajsız: Burada başka kriterlere girmeden, bölünme yoluyla elde edilen oy miktarlarına göre dağılım yapılıyor:
Bölge Barajı: Her seçim çevresinde bir partinin milletvekili çıkarabilmesi için oy sayısı, oranı ya da ondalık birim olarak bir baraj belirleniyor ve bunun altında kalan partiler hesaplamaya dahil edilmiyor.
Ülke Barajı: Ülke genelinde oy oranı belli bir düzeyin altında kalan partiler ve yeni düzenlemeyle ittifaklar milletvekili çıkaramıyor.
İlk seçimler 1946'da Liste Usulü Çoğunluk sistemiyle yapıldı. Bu sistem, 1960 yılına kadar devam etti ve bu sistemle yapılan seçimlerin ardından tek partili hükümetler kuruldu.
1960 darbesiyle birlikte nispi temsile dayanan Çevre Barajlı D'Hondt sistemi uygulamaya konuldu.